аааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааааа
İPƏKÇİLİK
Azərbaycan Elmlər
Akademiyası Rəyasət Heyətininа Zona Elmi Bazası
qarşısında qoyduğu tələblərə uyğun
olaraq, ilk növbədə, ipəkçiliklə
əlaqəli aparılacaq işlərə hazırlıq
görüldü. Şəkidə ipəkçiliyin
inkişafı qədim tarixə malik olmaqla yanaşı,
respublikada ən böyük ipəkçilik fabrikinin burada
fəaliyyət göstərməsi görüləcək
işlərin planlaşdırılmasında xeyli
köməyimizə çatdı. Gəncə
Ipəkçilik Institutundan bizimа
elmi bazaya işləməyə gəlmiş kənd
təsərrüfatı elmləri namizədi,
tanınmış ipəkçi alim Şəmsəddin
Mustafayevin rəhbərliyi ilə ipəkçilik qrupunun
əməkdaşları yerli şəraitə uyğun, yeni,
yüksək məhsuldar, xəstəliyə davamlı və
istehsalatın bütün tələblərinə cavab
verə bilən tut ipəkqurdunun xətt, cins və
hibridlərinin yaradılması məqsədi ilə tədqiqatlara
başladılar. Seleksiya damazlıq işlərinin
aparılmasında əsasən, süni seçmə
prinsipinə əsaslanaraq, xəttarası və sintetik
seleksiya, həm də sənaye cütləşməsi
üsullarının tətbiqi nəzərdə tutulurdu.
Mövzunun icrası ilə əlaqəli o vaxtkı
ittifaqın bütün ipəkçilik
rayonlarındanЦÖzbəkistan, Gürcüstan, Ukrayna, RSFSR,
Azərbaycanın digər yerlərindən və eləcə
də xarici ölkələrdənЦ Yaponiyadan xətt və
cins tut ipəkqurdu toxumları gətirilib, hər biri
ayrı-ayrılıqda bəslənərək, damazlıq
üçün baramalar seçilib götürülürdü.
Sonradan ayrı-ayrı
cinslərin bioloji və texnoloji göstəriciləri
müəyyən edilərək, çox yüksək
keyfiyyətə malik xətlər gələcək cinsdaxili
seleksiya işləri üçün ayrılırdı.
Nəticədə, tut
ipəkqurdunun yüksək yaşama qabiliyyətinə malik,
asan açıla bilən, ipək çıxımı
çox olan UN, UF, Şəki-I və Şəki-2 kimi dörd
yeni xətt yaradılmışdır ki, bunlardan
xəttarası hibridləşmədə əsas material kimi
istifadə edilmişdir.
Yeni xətlərdən УUNФ,
УUFФ-in baraması yüksək açılma
qabiliyyətinə malik olub, onlardan alınan ipək sap
çox nazik idi. Digər tərəfdən УUNФ, УUFФ
xətlərinin bir baramasının çəkisi orta hesabla
1,8Ц1,9 q; Şəki I, Şəki 2 xətlərininki isə
2,0-2,2 q. idi. Bu xətlər istər bioloji və
istərsə də texnoloji göstəricilərinə
görə səmərəli olmadığından, sonrakı
tədqiqat işləri xətarası hibridlərin
yaradılması istiqamətində aparılmış və
dörd yeni hibrid əldə edilmişdir.
Həmin hibridlər laboratoriya
şəraitində sınaqdan çıxarılmış
və müəyyən edilmişdir ki, bu hibridlərdən
Şəki-I x UF:, UF x ŞəkiЦI ən yüksək bioloji
keyfiyyətlərə malikdir.
1980Цci ildə bu iki hibrid sınaq
məqsədilə dövlət komissiyasına təqdim
edilmişdir. Bununla yanaşı həmin hibridlərin
istehsalat sınağı da aparılmışdır. Bu
məqsədlə bir neçə il 150Ц200 qutu tut ipəkqurdu
toxumu hazırlanıb, kolxoz və sovxozlara verilmiş və
istehsalat sınağı laboratoriya şəraitində
əldə edilmiş nəticələri təsdiq
etmişdir.
Beləliklə, ipəkçilik
laboratoriyasında ilk on il ərzində dörd yeni cins
ŞZEBЦ3, ŞZEBЦ4, ŞZEBЦ8 və ŞZEBЦ12 cinsləri
yaradılmışdır.
Göründüyü kimi
ipəkçilərin ilk onillikdə əldəа etdiyi nailiyyətlər göz
qabağındadır.
Eyni zamanda həmin
cinslərdən hibrid kombinasiyaları üzrə toxum
hazırlanmış və laboratoriya şəraitndə
sınaq işləri aparılmışdır. Alınan
nəticələr istehsalatçıların marağına
səbəb olmuşdur.
Sonrakı illərdə də
Elmi Bazada Akademiyanın Rəyasət Heyətinin təsdiqа etdiyi elmi-tədqiqat işləri
planlarındaа nəzərdə
tutulan mövzular icra edilmişdir.
Ipəkçiliklə
əlaqəli aparılan işlər müvafiq elmi-tədqiqat
planlarına əsasən dövlət sort sınağına
təqdim etmək məqsədilə xəttarası və
cinsarası ipəkqurdu hibridlərindənа toxum hazırlamaq və yaz, yay
yemləmələrinə hazırlıq işləri
görməkdən ibarət idi.
Bu məqsədlə damazlıq
seleksiya işləri yeni yaradılmışа xətlər Şəki-1 və UF
cinslərdən isə лElm╗, лDostluq╗, лQafqaz╗ və лZirvə╗
materialları əsasında aparılmışdır.
Həmin xətt və cinslərin vacib bioloji
göstəriciləri təyin edildikdən sonra gələn
ilin təcrübələrində istifadə etmək
məqsədilə ən yüksək göstəriciləri
olan toxumlar seçilib ayrılmışdır.
Beləliklə, aparılan
təcrübələr nəticəsində yeni
yaradılmış лElm x Zirvə╗, лElm x Dostluq╗ vəа onların əks
yerdəyişməsi variantları daha yaxşıа göstəricilərə malik
olduğundan dövlət sort-sınağına təqdim
etmək üçün seçilmişlər.
Məlumdur ki, seleksiya
materiallarında toxumların yaşama qabiliyyətininа artırılması xüsusi
əhəmiyyət kəsb edir.
Ona görə də gecikən,
xəstə və ölən tırtılların qeydə
alınması, metodikaya uyğun olaraq çox ciddi
aparılmış və bütün yumurtacıq,
tırtıl, pup və kəpənək inkişaf
mərhələsində sərt seçimə məruz
qalmışdır. Yay yemləməsi seleksiya işində
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tut ipəkqurdunun
bioloji göstəricilərinin öyrənilməsi və daha
dözümlü ailələrin aşkar edilməsi
məqsədi ilə yay mövsümündə ağır
ekoloji şəraitdə yemləmə
aparılmışdır. Yaz toxumlarının ilkin
materialından 15 düzüm inkubasiyaya qoyulmuş və 7-8
ailə yemlənmişdir. Daha yaxşı
göstəricilərə, yüksək yaşama qabiliyyətinə
malik olan hər 4 ailə sonrakı seleksiya işləri
üçün seçilmişdir. Yay
mövsümünün ağır ekoloji şəraitində
aparılan seçim yemləməsi, daha yüksək
yaşama qabiliyyətinə malik olan ailə və
fərdlərin səhvsiz seçilməsini təmin edir.
Mövsümlər arası cütləşdirmə isə
seleksiya materialının dayanıqlığının
artırılmasına kömək edir.
Aparılan
təcrübələrin son nəticəsi olaraq hər bir
götürülmüş ailədən ən yaxşı
fərdləri seçilmiş vəа
növbəti seleksiya işləri üçün
toxumlar hazırlanmışdır.
Beləliklə, yeni yüksək
məhsuldar tut ipəkqurdu cinsi yetişdirmək
məqsədilə aparılmış damazlıq-seleksiya
işləri üzrəа
alınan göstəricilərin təhlili, onların
hibrid kombinasiyalarının sınağı, eləcə
də dahaа məhsuldar
fərdlərin axtarışı aşağıda qeyd olunan
nəticələrə əsas verir.
1.
Aparılan seleksiya işləri
nəticəsində sintetik (cinslərarası) seleksiya
üsuluna əsasən dörd yeni yüksək
dözümlü daha yaxşı texnoloji
göstəricilərəа malik
tut ipəkqurdu cinsləri лElm, Dostluq, Kvant və Zirvə╗
alınmışdır.
2.
Yetişdirilmiş cinslərin
çarpazlaşdırılmasından alınan
cinslərarası hibridlər əsas bioloji və texnoloji
göstəricilərinə görə
rayonlaşdırılmış Şəki-1 x Şəki-2
hibridlərindən üstündür. Bu üstünlük
qurddan alınan barama məhsuldarlığına görə
9,7-14%, xam ipək çıxımına görə isə
4,2 x 14,4% təşkil edir.
3.
Yeni yaradılmış cinsin
hansı mövsüm üçün nəzərdə
tutulmasından asılı olmayaraq, seleksiya materialının
yaşama qabiliyyətini və irsi əlamətlərin
zənginləşdirilənlərini səhvsiz seçmək
imkanı əldə etmək məqsədi ilə ağır
yay şəraitində seleksiya yemləməsi və mövsümlərarası
çarpazlaşdırma aparılması
məqsədəuyğun hesab edilir.
4.
Cinslərarası
həbridlərdən лElm x Dostluq və Dostluq x Elm╗ öz
bioloji və texnoloji göstəricilərinə görə
başqalarından xeyli fərqlənir. Yəni rayonlaşdırılmış
hibridlərlə müqayisədə 1 q qurddan alınan barama
məhsuluna görə 11,5-14%; ipək
çıxımına görə 11,4-14,4%
üstündür.
Yeni
cinslərarası hibridlər; Elm x Dostluq və Dostluq x
Elm╗а dövlət cins-sınaq
şəbəkəsinə təqdim etmək baxımından
daha perspektivli hesab olunur.
1985Цci
ildə ipəkçilik üzrə ötən ilki mövzu
davam etdirilmiş və yeni yüksək məhsuldar
cinslərin və tut ipəkqurdu xətlərinin
yaradılması, onların müxtəlif hibrid
birləşmələri ilə sınağın
aparılması mövzusunun yekun hesabatı
hazırlanmışdır. Ona görə də bu hesabata
əvvəlkilərdən fərqli olaraq ədəbiyyat
xülasəsi, tədqiqatın materialı və
metodikasına aid bir qədər ətraflı məlumat
verməyi məqsədəuyğun hesab etdik.
Elmi
ədəbiyyatdan məlumdur ki, kənd
təsərrüfatının bir çox
sahələrində olduğu kimi ipəkçilikdə
də hibridləşmədən yeni tut ipəkqurdu cinsi almaq
üsuluа geniş istifadə
olunur.
Cinslərarası
cütləşdirmə müxtəlif cinsə məxsus olan
heyvanların cütləşdirilməsi üsuludur.
Müxtəlif
dərəcədə birЦbirindən fərqlənən
cütlərin çarpazlaşması nəticəsində
alınan hibridlər daha fəal nəslin, daha iri
ölçülü fərdlərin, sürətli boy
inkişafına və yüksək məhsuldarlığa
malik nəslin alınmasına gətirib çıxarır.
Bu əlamətlər qohum olmayan yeni cinslərin
çarpazlaşması zamanı müşahidə olunur.
Cinslərarası
çarpazlaşma xarici mühit şəraitində
çarpazlaşmış heyvanların nəslində irsin
keyfiyyət göstəricilərinin
yaxşılaşdırılması, onların yaşama
müddətinin artırılması ilə
müşahidə olunur. Tut ipəkqurdunun
çarpazlaşdırılması haqda ədəbiyyatda ilk
məlumat Italyan alimləri tərəfindən verilmişdir.
Hələ 1844Цcü ildə italiyalı Berti cinslərin
çarpazlaşdırılması haqda çıxış
etmişdi. O vaxtlar Italiyada tut ipəkqurdunun
hibridləşməsi üçün lazım olan
çarpazlaşma komponentləri olmadığından
təcrübədən alınan nəticə effektli
olmamışdır. Hibridləşmə
təcrübəsində ən çox səmərəlisi
cinslərarası müxtəlif coğrafi qruplar və
bivoltinlə monovoltin cinslər arasında çarpazlaşma
olmuşdur.
R. A.
Hüseynova görə yüksək məhsuldar yeni
cinslərin yetişdirilməsi məqsədilə cinslərin
valideyinlərindən biri yüksək ipək
çıxımı ilə fərqlənən yapon
cinslərindən olduqda daha yaxşı nəticə
əldə etmək olar. Keçmiş Sovetlər
Üittifaqının elmiЦtədqiqat
müəssisələrində bu istiqamatdə aparılan
işlər nəticəsində yeni yüksək məhsuldar
cinslər yetişdirilib, istehsalata tətbiq edilmişdir.
Cinsləşdirmə keçmiş ittifaqda xam baramanın
əsas göstəricilərinin artırılmasına imkan
vermiş və xam ipək çıxımı 25Ц26%-n
30Ц31%-ə qalxmışdır.
Seleksiya
işlərində nailiyyətlər əldə etmək
üçün istifadə olunan seleksiya metodu və
düzgün qəbul edilmiş çarpazlaşma sistemi
həlledici rol oynayır. Sintetik seleksiya metodunun tətbiqi
ilkin material kimi seçilmiş cinslərin irsi
xassələrini hibrid nəslində
birləşdirməyə imkan verir. Bu da seleksiya material fondunu
zənginləşdirməyə və geniş seçim
imkanına şərait yaradır.
AutbridinqЦqohum
olmayan cinslərin cütləşdirilməsi
nəticəsində alimlər keçən əsrin
ortalarında 3Ц4 cinsdən istifadə edərək yeni
ipəkliliyi çox olan cins alsalar da, onların baramaları
formasına görə istehsalatçıları qane
etməmişdir. Barama açılmasında avtomatik
üsuldan istifadə edildikdə forma və
ölçüləri eyni olan baramalar tələb olunur.
InbridinqЦqohumarası
çarpazlaşdırma metodunun tətbiqi tut ipəkqurdu
seleksiyasının öyrənilməsində geniş
tətbiq olunmuşdur. Bu üsulla bir çox respublikalarda yeni
yüksək məhsuldar cinslər alınmışdır.
Yaşama qabiliyyəti yüksək olan yeni cinsin
yaradılması üçün valideynləri
müxtəlif şəraitə uyğunlaşmış
fərdlərin çarpazlaşmasından istifadə olunur.
Tut
ipəkqurdu toxumunun yaşama qabiliyyətini qabaqcadan
müəyyənləşdirmək təcrübəsi
seleksiya işlərində və damazlıqda
məhsuldarlığa müsbət təsir edir. Cinslərin
yaşama qabiliyyətinin qabaqcadan
müəyyənləşdirilməsi üsulu ən çox
davamlı cinsin seçilməsi, ilkindəЦhəm də
ən yaxşı ailənin seçilməsi, yaşama
qabiliyyətinə görə yeni cins yetişdirməkdə
istifadə etməyə imkan verir. Bu metodun tətbiqinin
səmərəsi ondan ibarətdir ki, yumurta
mərhələsində seleksiya materialının
artırılmasına, damazlıq materialın yaşama
qabiliyyətinə görə seçilməsinə imkan
yaranır. Heyvandarlıq və ipəkçilikdə əsas
amil hesab olunan səmərəli çoxaltma üsulunun, təmiz
cinsin çoxalması üsulunun seçilməsi və
araşdırılması, cinslərarası və
xəttarası çarpazlaşma hibrid üsulunun yaradılması
və tətbiqidir.
R. K.
Bellevin rəhbərliyi altında Zaqafqaziyanın
müxtəlif coğrafi ərazilərində yayЦpayız
yemləməsi ilə aparılan tədqiqatlar
nəticəsində bivoltin və monovoltin çarpazlaşma
materiallarından ən məhsuldar tut ipəkqurdu hibridi
alınmışdır. Zaqafqaziya ElmiЦTədqiqat
Ipəkçilik Institutunda üç qat hibrid
sınağı aparılmış və üç qat
hibridin iki monovoltinа və bir
bivoltin cinslərin kombinasiyasında əhəmiyyətli
olmuşdur. Özbəkistanda üç qat və tetrahibrid
çarpazlaşmadan daha çox istifadə olunur.
Yapon
alimləri öyrəniblər ki, təmiz cinsin
əlamətlərinə nisbətən birinci hibrid
nəslinin əlamətləri yaxşı
nəticələr verir, yəni tırtılların
yaşama qabiliyyəti artır. Prof. R. A. Hüseynovun
fikrincə yapon mütəxəssislərinin işində
baramanın məhsuldarlığının artmasında cinsin
ilkin formasının seleksiyalaşdırılması və
çarpazlaşma ilə hibridin alınması əsas
əhəmiyət kəsb edir. Birinci dərəcəli
cinslər hibridlərin yaranması üçün
materialdır.
Ilkin
seleksiya materialının yaranmasında yapon alimləri
yaponЦÇin və ya ÇinЦÇin cinslərinin
çarpazlaşmasından istifadə ediblər.
Seleksiyanın
bu istiqaməti yeni təmizqanlı Yapon və Çin
xətti yaratmağa imkan verir. Bu da tut ipəkqurdunun sənaye
üsulu ilə yemləndirilməsi zamanı hibridlərdə
heterozisin artmasına səbəb olur.
Təmizqanlı
yapon cinsinin yaradılması sənayedə Çin
cinsləri ilə çarpazlaşmaya şərait yaradır.
Beləliklə, yeni tut ipəkqurdu cinsinin yaradılması
üçün komponentlərin seçilməsinə imkan
yarandığına görə, YaponЦÇin cinslərinin
hibridləşməsi iqtisadi cəhətdən
səmərəlidir.
Çoxsaylı
təcrübələr nəticəsində müxtəlif
iqlim şəraitində bəslənmiş valideyin orqanizminin
çarpazlaşması ilə nəslin yaşama qabiliyyətinin
artırılması mümkün olmuşdur.
Seleksiya
və cinsarası çarpazlaşma Yaponiya
ipəkçiliyində məhsuldarlığın
yüksəldilməsinə imkan yaratmışdır.
Məlumdur
ki, aparılan təcrübələrin uğurlu yekunu
tədqiqat materialının seçilməsindən və
tətbiq olunan metodikadan çox asılıdır. Seleksiya
işlərində başlıca əlamət,
tırtılların yaşama qabiliyyəti və
yüksək ipəkli baramaların seçimi hesab olunur.
Bu
dəfəki tədqiqatlarda aşağıda qeyd olunan
seçilmiş cinsarası hibridlərdən olan ilkin
materiallardan istifadə edilmişdir;
1. ŞəkiЦ1 x DaşkəndЦ5; 2. ŞəkiЦ1 x PSЦ5;
3. ŞəkiЦ1 x UN; 4. ŞəkiЦ1 x USЦ 4; 5. ŞəkiЦ2 x
UN; 6. ŞəkiЦ2 x DəşkəndЦ5; 7. ŞəkiЦ2 x
DaşkəndЦ9; 8. ErkənyetişənЦ2 x DaşkəndЦ5.
Toxumların
inkubasiyası 23Ц240C sabit temperaturda və 65Ц75%
havanın nisbi nəmliyində aparılıb. Inkubasiyanın
nəticələrinə görə tələf olan
yumurtaların miqdarı və yumurta dövründə
yaşama qabiliyyəti faizi dəqiq
müəyyənləşdirilib. Yemləmədə hər
15Ц20 ilkin ailədən oyanma üzrə ən yaxşı
toxumlar götürülüb. Hibridlərə xas olan yaşama
qabiliyyətini aydınlaşdırmaq üçün
yemlənilən tırtılların hamısına eyni
şərait yaradılıb.
Yemlənən
hibrid tırtılları həm keyfiyyətcə, həm
də norma üzrə eyni yem alması üçün
ölçü götürülür. Sutka ərzində
yemləmə müddəti ümumi qəbul olunan eksperiment
yemləməyə uyğynlaşır və bütün
ilkin hibridlər üçün eynidir.
5Ц6Цcı
gündə 5 yaşda olan tırtıllar cinslər
üzrə seçilərək, erkək və
dişiləri ayrıca yemləndirilir ki, baramalar da
ayrıЦayrılıqda sarınsın. Barama
yığımı isə şaxlamanın 8Цci
günündən başlayır. 9Цcu gün barama
təmizlənir və sonra çeşidlənir.
Çıxdaş olanlar, tompal və normal baramaların
miqdarı müəyyənləşdirilir. Çeşidləşmədən
sonra isə sınaqdan çıxan hibridlərin yaşama
qabiliyyəti təyin edilir.
Yazda
və yayda seleksiya materiallarının yemlənməsi
ailələr üzrə aparılır. Hazırlanan
toxumların hər cinsindən 35 düzüm gələn ilin
yazına saxlanılır. Qalan 15 düzüm toxum turş
məhlulda emal edilir və inkubasiyaya qoyulur. Təkrar
yemləməyə hər ilkin materialdan 7Ц8 yaxşı
göstəriciyə malik ailə götürülür.
Tırtıl
mərhələsində məhv olanlar, xəstə
tırtıllar və qeyri bərabər
ölçüdə inkişaf edənlər 20Ц25%
təşkil edir ki, bu da çıxdaş hesab olunur.
Hər
ilkin materialdan 7Ц8 ailə yazda, qalan 5Ц6 ailə yayda barama
sarımağa buraxılır. Yaz yemləməsindən
yaşama qabiliyyətli hər materialdan 5Ц6 ailə, yay
yemləməsindən isə hər materialdan 4 ailə
seçilir. Bu seçilmiş ailələrdən ən
yaxşı baramalar fərdi seçilib, gələcək
seleksiya işləri üçün toxum
hazırlanmasında istifadə olunur.
Yüksək
məhsuldar cinslər müxtəlif şəraitdə
bəslənmiş və ayrıЦayrı nəsillərdən
çarpazlaşmış fərdlər sintetik seleksiya metodu
ilə yaradılır. Ilkin material seçildikdən sonra
isə iki nəsil ardıcıl olaraq inbrid çoxaltma
aparılır. Seleksiya materialının keyfiyyəti Ц inbrid
xəttin çarpazlaşmasından və autbrid
çoxaltmadan da asılı olması ehtimalı
böyükdür. Seleksiya işində eyni zamanda ilkin
materialın seçilməsi də mühüm əhəmiyyət
kəsb edir. Ilkin seleksiya materialına aşağıda qeyd
olunanlar daxil edilmişdir.
SANIŞ
(DaşkəndЦ5, DaşkəndЦ9); Rusiya ipək stansiyası
(TezyetişənЦ2; PSЦ5), Ukrayna ipək stansiyası (UN; US Ц 4)
və Şəki barama qurdu toxumu zavodu (ŞəkiЦ1;
ŞəkiЦ2)
Yazda
seleksiya işləri aparmaq məqsədilə 50 düzüm
toxum inkubasiyaya qoyulur. Onlardan 30 düzümü yaz, 20
düzümü yay yemləməsini təşkil edir. Hər
birindən 15Ц20 ailə olmaqla ailələrdən 100
ədəd tırtıl yemlənir. Ona görə də tut
ipək qurdunda tırtıllıq dövrünün
qısaldılması xüsusi əhəmiyət kəsb edir.
Beləliklə bu cəhətdən seçilənlər
yemləmə ardıcıllığının
qısaldılmasına gətirib çıxarır.
Bu
nöqteyi-nəzərdən təcrübədə yeni
yaradılmış tut ipəkqurdu cinslərindən
tezyetişən tırtıl seleksiyası üçün
ailələrin seçilməsi xüsusi əhəmiyyət
kəsb edir. Ilkin cinslərin və hibridlərin ardıcıl
yemlənməsi 27Ц29 sutka təşkil edir. Ən qısa
yemləmə müddəti tezyetişən 2 və USЦ4; 27Ц28
sutka olur.
Yuxarıda
göstərildiyi kimi tut ipəkqurdu
tırtıllarının yaşama qabiliyyəti yüksək
məhsuldar normal baramalar almaq üçün böyük
əhəmiyyət kəsb edir. O, müəyyən
dərəcədə tut ipəkqurdu
tırtıllarının yüksək dözümlülüyü
ilə əlaqələndirilir.
Bioloji
göstəricilərin öyrənilməsi və daha
dözümlü ailələrin araşdırılması
üçün ağır ekoloji yay mövsümü
şəraitində yemləmə aparılmışdır.
Bununla da yüksək yaşama qabiliyyətinə malik ailə
və fərdlərin seçilməsinə imkan
yaradılmışdır. Ilkin material kimi seçilən
istər əvvəl, istərsə də son
yemləmədə kifayət qədər yüksək bioloji
göstəricilərə malik olan ailə yeni yüksək
məhsuldar tut ipəkqurdu cinsi kimi qəbul edilib,
seçilmişdir.
Bütün
təcrübə materialları toxumlarının
inkubasiyası aprel ayının üçüncü
dekadasında başlamışdır. Bu qeyd olunanların
ardınca ilkin hibridlər sınaqdan
çıxarılmışdır. Təcrübə
şəraitində aşağıdakı cinslərarası
hibridlərin sınağı aparılmışdır.
1. ŞəkiЦ1 x DaşkəndЦ5;
2. ŞəkiЦ1 x PSЦ5; 3. ŞəkiЦ1 x UN; 4. ŞəkiЦ1 x
USЦ4; 5. ŞəkiЦ2 x UN; 6. ŞəkiЦ2 x DaşkəndЦ9; 7.
DaşkəndЦ9 x ŞəkiЦ2; 8. TezyetişənЦ2 x
DaşkəndЦ5; 9. DaşkəndЦ5 x ŞəkiЦ1; 10. UN x
ŞəkiЦ1; 11. PSЦ5 x ŞəkiЦ1; 12. UN x ŞəkiЦ2 .
Ilkin
cinsarası hibridlərin təcrübi sınaqları
üzrə iş razılaşdırılmış metodika
üzrə aparılmışdır. Aparılmış
laboratoriya təcrübələrinin
nəticələrinə görə, bioloji
göstəricilərə əsasən
aşağıdakı hibridlər seçilmişdir.
1. ŞəkiЦ1 x PSЦ5
tırtıllarının yaşama qabiliyyəti 95,5%; barama
çəkisi 2Ц10q; ipəklilik 22,5%;
2. PSЦ5 x ŞəkiЦ1;
Tırtılların yaşama qabiliyyətiЦ95,0%; barama
çəkisiЦ1,96 q; ipəklilikЦ 22,3%.
3. ŞəkiЦ1 x USЦ4;
Tırtılların yaşama qabiliyyətiЦ95%; barama
çəkisiЦ1,96 q; ipəklilikЦ22,0%.
4. ŞəkiЦ1 x DaşkəndЦ5;
Tırtılların yaşama qabiliyyətiЦ94,5%; barama
çəkisiЦ1,92 q; ipəklilikЦ22,1%.
5. ŞəkiЦ2 x UN; Tırtılların
yaşama qabiliyyətiЦ94%; barama çəkisi 1,90 q;
ipəklilikЦ21,8%.
6. DaşkəndЦ9 x ŞəkiЦ2;
Tırtılların yaşama qabiliyyətiЦ94,5%; barama
çəkisi 1,94 q; ipəklilik 22,0%.
Indi isə həmin hibridlərin
aşağıda qeyd olunan texnolji göstəriciləri
ilə
1. ŞəkiЦ1 x PSЦ5 quru baramanın
ipəkliliyiЦ52,0%; xam ipək çıxımı 42,08%;
baramanın açılma qabiliyyətiЦ80,91%; Barama
sapının uzunluğuЦ900 m; sapın nömrəsiЦ284 vahid;
sapın nahamarlığıЦ8,6%;
2. PSЦ5 x ŞəkiЦ1 quru baramanın
ipəkliliyiЦ51,6%; xam ipək çıxımıЦ42,09%;
baramanın açılması-81,57%; sapın uzunluğu 900
m; sapın nömrəsiЦ2827 vahid və sapın nahamarlığı
Ц9,7%;
3. ŞəkiЦ1 x USЦ4 quru baramanın
ipəkliliyiЦ49,63%; xam ipəyin çıxımıЦ39,38%;
baramanın açılma qabiliyyətiЦ79,33%; sapın
uzunluğu 1017 m; sapın nömrəsiЦ3395 vahid; sapın
nahamarlığıЦ8,1%;
4. ŞəkiЦ1 x DaşkəndЦ5 quru
baramanın ipəkliliyiЦ49,75%; xam ipək
çıxımı 40,2%; baramanın açılma
qabiliyyətiЦ80,94%; sapın uzunluğuЦ1053 m; sapın
nömrəsiЦ2849 vahid; sapın nahamarlığıЦ9,8%;
5. ŞəkiЦ2 x UN quru baramanın
ipəkliliyiЦ50,0%; xam ipək çıxımıЦ42,29%;
baramanın açılma qabiliyyətiЦ84,4%; sapın
uzunluğuЦ902 m; sapın nömrəsiЦ3202 və
nahamarlıqЦ8,5%;
6. DaşkəndЦ9 x ŞəkiЦ2 quru
baramanın ipəkliliyiЦ49,8%; xam ipək
çıxımıЦ42,12%; baramanın açılma
qabiliyyətiЦ83,55%; sapın uzunluğuЦ923 m; sapın
nömrəsi 323 vahid; sapın nahamarlığıЦ9%;
Bir məsələni də
xüsusi qeyd etmək lazımdır ki istər
ipəkçilikdə, istərsədə digər
sahələrdə qazanılan uğurlar Şəki Elmi
bazasının Azərbaycan Elmlər Akademiyasının
Rəyasət Heyətinin 1977 çi il 11 avqust tarixli
sərəncamına əsasən Radiasiya tədqiqatları
bölməsinin tabeliyinə verilməsi ilə bu
bölmənin rəhbərliyinin yaxından köməkliyi
sayəsində həyata keçirilmişdir və elmi
bazanın istehsalatda əlaqəli aparılan
təcrübələrdə daha da canlanma
yaranmışdır.
Ipəkçilik sahəsində
80-90-cı illərin elmi-tədqiqat işləri bu
sahədə qazanılmış təcrübə və
alınmış nəticələr üzərində
qurularaq müvəffəqiyyətlə davam etdirilmişdir.
Son illərdə ipəkçilik laboratoriyasının
əməkdaşlarıа yeni,
məhsuldar tut ipəkqurdu cinsləri yetişdirmək yolunda
müəyyən nailiyyətlər əldə
etmişlər. Belə ki, Elmi Mərkəzdə yeni məhsuldar
tut ipəkqurdu hibridləriа
alınmışdır. Təcrübələrinа nəticələri göstərir
ki, yeni yetişdirilmiş 143 (VX) x ŞZNB-4 və PS-5 x
Şəki-1 x 9 x 1 kqa hibridlərinin ipəkliliyi Ц
4,21%, ipək çıxımı- 14,52%, açılma
qabiliyyəti 9,96% və ipək sapının uzunluğu -31,81%а təcrübədə olan
Daşkənd cinsinə nisbətən çoxdur.
Yüksək bioloji və texnoloji
göstəricilərə malik olan 143 (VX) x ŞZNB-4, PS-5 x
Şəki-1 x 9 x 1kqa hibridlərinin istehsalat
sınağınaа verilməsi
zəruri hesab edilir.
ааааааааааааааааааааааааааааааааааа аааааааааааааааааааааааааааааааааааааа
ааааа
>>ANASEHIFE<<
ааааааааааааааа>>
FOTOALBOM<<ааааааааааа аа>>LABORATORIYANIN RƏHBƏRI<<